Imagine waking up on September 21, 1972 and all was quiet. We lived on Shaw Boulevard and the street was deserted.

In the house, all was sullen. Mama lay in bed and kept me there with her. I couldn’t go out to buy pandesal. The bakery was closed. The taho vendor did not pass by.

All was quiet.

Trucks with soldiers passed the street. Policemen gathered at the corner. Everyone’s door was closed. I was five and that morning was the first time I saw my mother afraid.

My father used to be a policeman. He had just become a lawyer four months before. He, too, was afraid. Something happens to a child when she sees her parents afraid. She learns to be afraid, too.

No one in my family was taken, arrested, detained, beaten up, tortured or raped. But we were all afraid. Living afraid was normal.

We lined up to buy rice. We lined up to buy sugar. In those early days of Martial Law, everything was controlled. After a few weeks, being afraid became our normal.

My dad needed to take a road trip to preach somewhere. They had a car but no gasoline. He buys the gasoline stub from a policeman friend. It was his gasoline allowance for the mobile police car. I asked, what if the policeman needed to chase a bad guy? Then the people who complained to the police will have to give the policeman “pang-gasolina,” “pang-sigarilyo,” or “pang-meryenda.”

When teachers told us to plant vegetables in the school garden, it wasn’t because it was fun. It wasn’t because it was a learning experience. It was because of the Green Revolution. There would be inspections and we could receive awards if we grew the best vegetables.

When teachers told us to sweep the street, no one asked why. Every student was out on the street sweeping. We didn’t do this out of civic duty, we did it because “sa ikauunlad ng bayan, disiplina ang kailangan [discipline is needed for the progress of the country].” A few months of this, and we didn’t ask, we didn’t complain, we didn’t question.

When we were told to make Philippine flags from colored paper and made to stand for hours in the heat along J.P Laurel Street so we can wave at the passing black car where the dictator and his wife rode, no one complained. No one asked why. No one questioned. This became normal. This was life and it was normal.

School kids were given a bun and a glass of milk everyday. No one asked where they came from, if they were international food aid or if they were from “utang [loan].” Marcos was so good to the poor.

The news? Well, the only source of news was the same government stations, those owned or operated by friends and cronies of Marcos. The only newspapers that survived were those that sang the praises of the dictator. All the news came in press release form. No one wrote the news. They just read the press releases.

No one asked why. No one questioned. No one knew any better.

The government was deep in debt to finance the construction of the CCP, the PICC, the FAT, ECP. We had to memorize all those acronyms in school. We had to learn all the cabinet secretaries’ names. We knew all about Marcos’ bravery during the Death March — never mind that it turned out to be fiction, we memorized it in school.

I was watching cartoons or Sesame Street, and suddenly my favorite program would be interrupted and a man sitting in a chair behind a desk would give a speech for an hour. I would groan and sometimes get angry and complain. I would be shushed. The soldiers might hear you. If we misbehaved, older people would say, “Sige ka, dadalhin ka sa Camp Crame. Tatawag ba ako ng pulis? Ipadadala ba kita sa Crame? [Go on, they will bring you to Camp Crame. Should I call the police? Should I let them bring you to Crame?]” This was normal.

I would often hear that same man with the big voice and slow cadence of speech say, “I have ordered the Armed Forces.” He would say, “I have issued Presidential Decree number so and so.” I grew up thinking that laws were made by Presidential Decree. I didn’t know until I was 15 that laws elsewhere, in other countries, were made by a congress or a senate or a parliament. I thought Presidential Decrees were normal.

So when older people say, “Naku, during Martial Law, life was quiet,” believe them. There was only one voice to be heard. When they say, life was peaceful during Martial Law, believe them. Everyone who questioned was in jail or in a shallow grave somewhere.

When they say, “Naku, noong Martial Law, mura ang bilihin [Oh dear! During Martial Law, goods were cheap]” believe them. Malacañang controlled everything even the price of rice, and sugar and cooking oil. Everything was controlled and owned by the government or some lucky friend, classmate or kababayan [countrymen] or kamag-anak [family relative] of the man in Malacañang.

When people say that they were free during Martial Law, believe them: they were free to choose Seeing Stars with Joe Quirino or Superstar; they were free to root for Toyota or Crispa; they were free to watch the news on RPN 9 or IBC 13 or BBC 2 or PTV 4 or GMA 7 the news would contain the same footages and the same press releases, anyway.

You know what else became normal? When you needed some help getting something you need from a government agency, you would ask, “Sino bang kakilala natin doon? [Do we know somebody inside?]” or “May kakilala ka ba sa Malacañang? [Do we know someone from Malacañang?]”

But later, it became different. The teenager who ran over a child on the street would not be prosecuted, the family will not press charges because, “pamangkin ni Colonel so and so [he’s the nephew of Colonel so and so].” Barged your way through traffic? “Anak ni General so and so iyan [she’s the daughter of General so and so]” This, too, was normal.

You wanted a government job? You don’t have qualifications? That’s not a problem. Kilala mo naman si [Of course you know]… Kumpare naman ng tatay mo si [Certainly, your father is friends with]… Ninong mo naman si [Surely, you’re godfather is]…it doesn’t matter what you know, it matters whom you know. This, too, was normal.

All those who turned up dead and found in the talahiban [meadow], well, they were all communists, anyway. Good riddance. All those rounded up for questioning, well, they were all communists, too. Everyone who questioned or complained was a communist. Pretty soon, everyone who was evil was a communist.

What’s a communist, Mama? Communists are people who want to overthrow the government, but Marcos saved us. Marcos saved the government. Now the communists want to overthrow Marcos. A communist is a person who wants to overthrow the Bagong Lipunan.

May bagong silang,
may bago nang diwa
Bagong bansa,
bagong galaw,
Sa Bagong Lipunan.
Nagbabago ang lahat
Tungo sa pag-unlad
At ating itanghal
Bagong Lipunan!

We grew to believe that we were all safe because all the communists would be rounded up and they would be jailed. We needed not fear. Life was in peace and order.

So, life during Martial Law was normal. Everything was normal.

I was born in prison, March 4, 1980. My mother was detained in Iloilo for subversion during the latter part of her pregnancy. Both my parents were activists and wanted leaders of the movement struggling to tear down the Marcos regime.

I was a few months old when my grandmother took me away from my mother because I was getting sick inside prison walls. I grew up with my mother’s loving family but my childhood away from my parents was not easy. I would always look for them growing up but I was made to understand that it would be dangerous for them and for me if we were together.

I would see them at times and those were the happiest moments I had. It would always be emotionally traumatizing and painful when they had to leave. They would tell me that our situation was special and that they would always be with me in my heart. I couldn’t fully understand the reality we were in, but I had to swallow what grief I had as part of the struggle.

We could not mention my parents’ names in the open and would only use code names.
There were times that my titos and titas would hide me in the car just so I could meet my mama and papa in discreet hiding places. We would move from place to place. I would go with my parents to secret meetings and sleep on their laps just so I could be with them.

There were times I would just listen to the radio they left in our room wishing I would hear from them. “Breaker….breaker…this is little 123.” I would keep on calling out to them when I missed them terribly but would not get a response.

One time, I saw my papa cleaning a gun in the room. There was one time my mom suddenly arrived in the house scared and anxious after escaping armed men running after her in motorcycles. I could not forget her bursting into tears after we saw on the news that my father got caught. I remember visiting my father in prison in Cebu and seeing him thin and emaciated with quite a number of political detainees stuffed in a small prison cell. My father was tortured when he was captured. Both my parents were in and out of prison in my early years. I remember throwing tantrums and bawling by the gate because my mom had to leave and go to the mountains.

My mama and papa never stopped at making me feel loved even when they were miles away. They kept sending me letters folded so small we called them “chicklet” just to tell me they loved me.

I remember spending time in Bicutan (detention center for political detainees) with other children whose parents were there. There we had art classes, karate classes, climbed trees, ate aratilis and took care of pigeons just to give us a sense of “normalcy” when there was none.

I was one of the “lucky” ones at that time. There were those whose parents died, those whose families were massacred and those who saw their families killed in front of them. There was even one child who was left with people who would feed him along with the pigs (a real account).

I grew up living a life of fear. I was afraid because my parents could die at any time. I was lucky I never had to face horrible news like that.

I was only able to finally be with them when they resurfaced when I started college. Even then, there would be times that my mama and papa’s safety would be threatened.

Until now I am still making up for the lost time.

No child should grow up living in fear. But because of the Marcos regime and even years after that, we Filipinos had to live in a time of struggle against violent oppressors.

We should not let this happen again. How can we forget when the wounds have never really healed and the cancer we see in our society continues to oppress the majority of our nation.

We can never forget. I continue to live with the consequences of that time. We continue to live with the consequences of that time.

The Pasay City Council adopted a resolution endorsing the peace talks between the Government of the Philippines (GRP) and the National Democratic Front of the Philippines (NDFP). The resolution was approved on October 24, 2016.

In Resolution No. 3834, Series of 2016, the city council also expressed “support to the proposal of proclamation of amnesty and the release of all political prisoners who are expected to perform a vital role in the peace process.”

The resolution recognized the important agreements of the peace talks including The Hague Joint Declaration, the Joint Agreement on Safety and Immunity Guarantees (JASIG) and the Comprehensive Agreement on the Respect of Human Rights and International Humanitarian Law. The resolution also stated that the talks were stalled due to the arrest of the JASIG-protected consultants of the NDFP.

The resolution also forwarded that “the peace talks can significantly address and help resolve various contemporary social issues such as chronic poverty, hunger, landlessness, job insecurity, rampant criminality, environment plunder, and corruption in the bureaucracy.”

The move was spearheaded by Pasay City Vice Mayor Noel Del Rosario, through the initiative of the Juan for Peace campaign that tries to raise awareness and support for the ongoing talks. A forum on the peace talks is scheduled at the City University of Pasay on December 1.

Said resolution was sponsored by all members of the Sangguniang Panglunsod (City Council) of Pasay.

Pasay City is the fourth to adopt a resolution supporting the GRP and NDFP peace talks, after Marikina, Quezon City and Manila.

Ito ang tanong kay Pangulong Rodrigo Duterte ng isang biktima ng Batas Militar noon at nakararanas naman ng kagutuman at militarisasyon.

Nagtungo sa Maynila si Lina Tabuyam, 52, mula sa kanyang bayan sa Calbiga, Samar upang idulog kay Pangulong Duterte ang laganap na kagutuman at militarisasyon sa kanilang lugar. Bahagi si Lina ng Lakbayan ng mga taga-Visayas.

Nakarating siya sa Maynila noong Nobyembre 20. “Mahirap ang buhay namin dahil sa gutom, peste, bagyo, militar. Sunod-sunod ang bagyo, nasira ang mga pananim. Walang gobyernong tumutulong sa amin,” ani Lina.

Inabutan niya sa Maynila ang pagsambulat ng disgusto ng mamamayan sa biglaan at patagong paglilibing sa dating diktador na si Ferdinand Marcos, Sr. sa Libingan ng mga Bayani (LNMB).

“Gusto naming hukayin siya, itapon sa mga lugar ng mga berdugo kasi doon siya bagay,” ani Lina sa paglilibing kay Marcos.

Sumama si Nanay Lina sa malaking protesta sa Luneta laban sa paglilibing kay Marcos noong Biyernes, Nobyembre 25.

“Gusto ko sanang magsalita sa entablado. Gusto ko sanang magpahayag ng galit,” dama ni Lina habang nanonoood ng programa ng protesta.

Biktima ng Batas Militar

“Mayroon bang hustisya para sa amin?” tanong ni Lina matapos niyang ilahad ang ilang karanasan noong Batas Militar.

Buong pamilya ni Lina ay naging biktima ng Batas Militar.

Bagamat may anunsyo si Marcos ng pagpawi ng Batas Militar noong Enero 17, 1981, nagpatuloy ang walang pananagutang paghahari ni Marcos at mga alipures niya.

Taong 1984, naninirahan pa sila noon sa Sitio Lanaga sa barangay Cancaiyas sa Basey, Samar. Magsasaka ang kanyang magulang at pagsasaka ang kinabubuhay ng kanilang pamilya. Isang araw, pinuntahan ng mga militar ang kanyang ama. Pilit na isinasama ang kanyang ama sa kabilang baryo.

“Wala kaming magawa,” alaala ni Nanay Lina.

Sa mga sumunod na araw, nabalitaan na lang nila na natagpuan ang bangkay ng kanyang ama sa kabilang baryo kung saan siya isinama ng mga militar.

Nang sumunod na taon, si Lina naman ang tinangay ng mga militar.

“Sabi nila sa akin, aktibista ka. Sabi ko, hindi ako aktibista. Pero kinuha pa rin nila ako,” kuwento ni Lina.

Idinaan si Lina sa tatlong kampo ng militar hanggang ibaba sila sa headquarters ng militar sa Barangay Parasanon, Pinabacdao, Samar. Tatlo silang babaeng ipiniit sa isang maliit na bahay. Isang araw, kinuha si Lina at dinala sa isang kuwarto. Doon siya unang beses ginahasa. Dalawang beses itong nangyari. Siya ay nasa 21 taong gulang lamang noon.

Matapos ang siyam na araw sa Parasanon, dinala naman si Lina sa Maulong, Catbalogan kung saan siya dinetine ng dalawang buwan.

Bukod sa kanya at sa kanyang ama, naging biktima rin ng Batas Militar ang kanyang apat na kapatid.

“Sinunog ng mga militar ang mga bahay sa buong barangay namin,” lahad ni Lina.

Nasa 60 bahay ang natupok. Tatlong bahay lang na di-yero ang yari ang naaalala ni Lina na naiwang nakatayo sa buong barangay.

Kasama si Lina at kanyang mga kapatid sa higit 9,000 na nagsampa ng kaso at nanalo laban sa mga Marcos. Pero hanggang ngayon, wala silang natatanggap na anumang kumpensasyon.

Sa pagkakalibing ni Marcos sa LNMB, napatotohanang wala pa rin siyang natatanggap na hustisya.

“Galit at poot ang nararamdaman ko. Gusto kong lumaban, mabigyan ng hustisya. Ipaglalaban ko ito hanggang huli,” sabi ni Lina.

Biktima ng kagutuman

Pagsasaka pa rin ang kabuhayan ni Lina. Naninirahan na siya ngayon sa Calbiga, Samar kasama ng kanyang asawa na isa ring magsasaka.

Daing ni Lina, dinaanan na sila ng bagyong Yolanda, Glenda, Ruby, Seniang at Nona ngunit wala pa silang makabuluhang tulong na natatanggap mula sa gobyerno.

Problema rin nila ang mga peste na kasing-lupit ng mga bagyong dumaan kung makapanira ng mga pananim.

Sinalanta ng mga cocolisap ang mga natirang nakatayong niyog matapos ang bagyo, gayundin ang bunchy top ng mga abaca. Inatake na rin ng peste ang mga root crops, na sana’y natitira nang alternatibo ng mga magsasaka matapos salakayin ng mga peste ang mga pananim na tumutubo sa ibabaw ng lupa.

Tinataya ng People Surge, grupo ng mga biktima ng kalamidad sa Eastern Visayas,  na bumaba sa 75 hanggang 90 porsyento ang produksyon ng kopra, habang bumaba ng 50 hanggang 80 porsyento ang kita ng magkokopra.

“Walang pagbabago ang buhay namin. Lalong lumala sa pagdaan ng mga taon. Tapos nandiyan pa rin ang mga militar, takot ang mga tao. Nagsisikap kami maghanapbuhay, pero lagi kaming may pangamba,” saad ni Lina.

Biktima ng militarisasyon

Nagulat na lang din sina Lina noong Agosto nitong taon nang makitang may mga militar na nakakampo sa mga barangay hall na kanyang nadaanan isang beses nang pumunta silang mag-asawa sa bayan.

“Sabi nila, andiyan daw sila dahil may proyekto sa barangay Literon. Wala pa naman kaming nakikitng proyekto hanggang ngayon. Sabi nila sa iba, para mag-organisa ng mga kababaihan, kabataan at magsasaka. Ano bang organisasyon iyon? Wala pa rin kaming nakikita,” saad ni Lina.

Ayon din sa People Surge, nakakampo ang 87^th Infantry Batallion sa siyam na barangay sa Calbiga. Ito ay ang mga barangay ng Borong, Jubasan, Literon, Mahangcaw, Guimbanga, Hindang, Caamlungan, Sinalangtan at Panayuran.

Nakatanggap na rin ng ulat ang People Surge ng mga panliligalig ng mga militar sa mga mamamayan sa komunidad na kanilang hinimpilan. Diumano’y may listahan ng mga rebelde ang mga militar at sinasabi sa mga mamamayan na “i-clear ng mga nasa listahan ang kanilang mga pangalan.” Kapag hindi ginawa ito ng mga nasa listahan, agad daw silang huhulihin kapag natapos na ang ceasefire at naputol na ang usapang pangkapayapaan sa pagitan ng gobyerno ng Pilipinas at ng National Democratic Front of the Philippines. Kapag naman daw nalinis na ng mga nasa listahan ang kanilang mga pangalan ay pwede na silang makipagtulungan sa mga militar sa mga susunod na panahon at ituro ang iba pa. Ito ay galing sa ulat ng mga magsasaka mula sa Barangay Literon.

May isa pang inulat na insidente ng isang medical mission ng mga militar kung saan namigay ang mga ito ng mga reseta sa mga maysakit. Pero sa halip na listahan ng mga gamot, ang nakasulat sa diumano’y resetang ibinigay ng militar ay listahan ng mga baril at mga presyo nito.

Kapansin-pansin para kay Lina na kahit pa si Pangulong Duterte ay pumasok sa usapang pangkapayapaan ay hindi pa rin nawawala ang militar sa kanilang lugar.

“Hindi ako payag na andiyan sila. Hindi ba’t may ceasefire? Bakit nariyan sila? Kundi kami madadamay ay baka kami ang pinupuntirya,” tutol ni Lina.

Panawagan kay Pangulong Duterte

“Gusto naming bigyan niya ng pansin ang aming sitwasyon namin. Gusto namin magkaroon ng kasagutan ang mga reklamong ihahain naming sa kanya,” ani Lina.

Umaasa si Lina, sampu ng kanyang mga kasama na nagmula pa sa Cebu, Negros, Panay at Eastern Visayas, na sa pagpunta nila sa Maynila ay magkakaroon ng tugon sa kanilang sitwasyon.

“Bakit hindi nawala ang militar nang maupo siya? Bakit hindi nila sinusuportahan ang magsasaka? Magiging maayos sana an gaming paghahanapbuhay kung may kaunting suporta man lang mula sa gobyerno. Bakit hinayaan niya si Marcos mailibing sa Libingan ng mga Bayani? Bakit ang mga Marcos pa ang inuuna niya?” litanya ni Lina.

Sa Nobyembre 28, Lunes, darating ang iba pang mga kasama ni Lina mula sa rehiyon ng Eastern Visayas upang mangalampag sa mga ahensya ng gobyerno gayundin sa pangulo para tugunan ang kanilang sitwasyon.

“Kung walang siyang [Pangulong Duterte] itutulong, babalik kami sa aming lugar at patuloy na ipaglalaban ang aming mga karapatan,” ani Nanay Lina.

Si Sherwin Calong ay galing sa isang pamilya ng maralitang lungsod sa Corazon de Jesus, San Juan. Ang kanyang pamilya ay nagmula sa Barugo, Leyte sa Silangang Visayas, mga Waray, na nakipagsapalaran sa Kamaynilaan para magkaroon ng trabaho at sana’y mas matiwasay na buhay.

Taong 2010 nang muling pinursige ng lokal na pamahalaan ng San Juan ang pagpapalayas sa mga maralitang lungsod ng Corazon de Jesus. Natapyasan na ang komunidad ng erya na binansagang Rawis, sapagkat galing sa Rawis sa Hilagang Samar ang karamihan sa mga nagkumpol sa bahaging iyon. Mula pa pagkatapos ng Batas Militar, makailang ulit nang nai-award sa mamamayan at nai-award din sa lokal na pamahalaan ang lupa, depende sa kung sinong nakaupong pangulo ng Pilipinas. Masalimuot ang usapin sa lupa, ngunit ang malinaw ay naging piyon ang higit 10,000 residente ng Corazon de Jesus sa mga away-pulitika ng mga burukrata sa bansa. Bukod pa sa tinuturing na prime lot ang kinatitirikan ng barangay, malapit sa commercial center na Greenhills, hindi binabaha kahit noong bagyong Ondoy, at iba pang mahusay nitong katangian, pinag-iinteresan ito ng mga may interes na hindi para sa mga maralita.

Nang magbuklod ang mamamayan para ipaglaban ang paninirahan, naorganisa si Sherwin sa Anakbayan. Naging bahagi siya ng magiting na pagdepensa ng mga residente sa kanilang tirahan noong Enero 2011. Sa pagkakataong iyon, lumaban ang mga residente higit sa kanilang mga sariling interes at ari-arian. Kahit ang mga hindi pa nakatakdang idemolis ay lumaban. Higit pang namulat si Sherwin sa brutalidad ng estado sa isinagawang marahas na demolisyon, kung paanong wala silang pakundangan hindi lang sa mumunting ari-arian ng mga maralita, kundi maging sa buhay ng mga ito.

Hanggang sa sumama si Sherwin sa pagbisita sa kanayunan para sa anibersaryo ng Partido Komunista ng Pilipinas. At iilang araw pa lang ay doon nagpasya na siyang magpaiwan. Hinihikayat siya ng kanyang mga kasama na bumalik, sapagkat nakatakda ang panibaong demolisyon sa Corazon de Jesus noong Enero 2012. Hindi nagpatinag si Sherwin. At hindi malilimutan ng kanyang mga pinagbilinan at kanilang mga napagkuwentuhan ang kanyang determinadong pagpapasya.

“Kahit naman umuwi tayo at lumaban sa demolisyon, ganoon pa rin naman ang sistema ng lipunan natin.”

Pumili na siya noon ng bagong larangan ng labanan, kung saan tingin niya maaaring mawakasang tuluyan ang lahat ng uri ng pang-aapi sa mamamayan.

At lumaban siya, hindi lamang para sa sarili, hanggang sa huli.

Panoorin ang bidyo ng kanyang parangal at libing:

Hindi ko akalaing magsusulat ako muli ng ganitong tipo ng mensahe. Higit tatlong taon na mula noong gabing iyon na ako’y sinabihan na magbigay ng talumpati upang alalahanin ang isang kasama. Naiisip ko pa rin ang gabing iyon. Kahit anumang paghahanda ang ginawa ko ilang minuto ang lumilipas bago ako tuluyang makapagsalita sa harap ng mga tao. Kahit anong pigil ko, hindi ko pa rin nagawang sarilihin ang mga luha at hikbi.

Siguro kung pinalad ako na makapiling kayo ngayong gabi, ganoon rin siguro ang makikita niyo–tiyak na mapuputol at mapuputol ang aking talumpati dahil hindi ko rin mapipigilan ang pag-iyak.

Pero magtiwala kayo na kahit ilang libong kilometro ang layo ko mula sa Mindanao, magkakasing bigat lang ang nararamdaman nating lahat.

Una kong nabalitaan ang pagpanaw ni Perper bandang tanghali ng November 5. May masama na akong kutob noong nabasa ko ang text message na iyon. Nagalit pa ako sa nagbahagi ng balita sa akin dahil hindi pa agad masabi kung ano ang masamang balita. Natakot ako, iniisip ko na sana huwag siya. Ayoko na naman mawalan ng isang kapatid at kasama. Kalaunan ay sinabi na rin niya sa akin–wala na si Perper.

Naging magkasama kami ni Perper sa UP. Kung iisipin, magkabatch kami sa halos lahat ng mga bagay–sa University Student Council, sa confraternity at sa kilusan. Una kong nakilala si Perper bilang slatemate. Tumatakbo ako noon bilang konsehal habang siya naman ay para sa college representative. Ang first impression ko kay Perper? Matalino. Mahilig siya magtanong. Napatunayan ko pa ito lalo sa mga educational discussions kung saan kami naging magkakaklase. Magkasama kaming namulat sa maraming bagay, mula sa isyu ng mga estudyante sa loob ng unibersidad hanggang sa isyu ng mga magsasaka ng Hacienda Luisita.

Mas lalo kaming naging malapit ni Perper noong naging magkabatch kami sa pagpasok sa confraternity. Doon naging mas solid ang samahan naming lahat, hindi lang namin itinuring ang isa’t isa bilang magkatrabaho sa council, kundi bilang magkapatid na rin. Sa loob ng kapatiran, naging mas matatag ang aming mga prinsipyo.
At mula doon, naging tuloy tuloy na lahat. Nagkasama kami sa pinakaunang graduation protest ng UPMin at sa marami pang pagkilos pagkatapos noon. Sa sumunod na school year, nagsilbi akong tagapangulo ng USC habang siya nama’y naatasang itayo ang bagong balangay ng League of Filipino Students kung saan siya ang naging tagapangulo. Malaking taon para sa amin ang 2010. Naalala ko pa rin ang isang buwang halos araw-araw kaming umiikot sa mga klasrum at nagdidikit ng pubmats sa eskwelahan para marami ang mapakilos laban sa SUC budget cut sa ilalim ng unang taon ni BS Aquino.

Nahalal siya bilang tagapangulo ng USC pagkatapos ng aking termino. Nagkarooon pa nga kami ng maliit na diskurso matapos lumabas ang balita ng aking deployment sa gawain sa ibang lugar matapos ang aking termino. Kailangan daw nila ng gabay ko bilang dating chairperson. Ngunit kahit hindi ko na matandaan ang mga eksaktong salitang aking nabanggit, ipinabatid ko sa kanilang malaki ang tiwala ko sa kanilang kakayahan. Kailangan lang nila magtiwala at maniwala sa kanilang mga sarili.

Hindi ko na masiyadong nakatrabaho si Perper pagkatapos naming magkalayo sa gawain. Pero alam kong pagkatapos niya sa UP, tuloy-tuloy na ang naging pagkilos niya sa loob ng kilusang kabataan at nakasalamuha niya rin ang ibang tao mula sa ibang mga sektor. Sa mga panahong ito, nagkukumustahan lang kami tungkol sa buhay sa mga panahong nagkakataong parehong hindi kami abala sa ibang mga bagay.

Naalala ko dati na lagi ko siyang inaasar dahil sa sobrang bagal niyang ligawan ulit si Treeng. Akala ko naman wala na, iyon pala, sobrang bagal lang talaga niya. Magaling siyang mass leader pero hindi siya madiskarte pagdating sa pag-ibig. Pero eventually, naging magkarelasyon naman sila ulit at naging masaya ako para sa kanilang dalawa.

Nagkita kami muli noong Mayo 2013. Hindi ko inakala na iyon na rin pala ang huling pagkikita namin. Mga ilang araw na lang iyon bago ako umalis patungong Maynila para maglingkod bilang Student Regent ng UP. Umasa akong pagbalik ko, magiging magkatrabaho ulit kami o at the very least, magkakaroon kami ulit ng panahon para magkumustahan. Ngunit iyon na pala ang huling pagkakataon ko upang makamusta siya nang personal.

Kung makakausap ko lang si Perper ngayon, siguro ang sasabihin ko ay “sorry”. Sorry at hindi ko na matutupad ang pangako kong magkikita tayong muli. Sorry, wala ako diyan ngayon upang personal kang parangalan. Hindi ko masasabing “paalam” dahil sa bawat araw na ipinagpapatuloy ng mga kasama ang laban na buong puso mong niyakap, ikaw, si Alvin, sampu ng lahat ng mga buhay na ini-alay para sa paglaya ng sambayanan, ay mananatiling buhay na buhay sa aming mga puso at alaala. Makakaasa kang ang iyong dakilang buhay ay magiging inspirasyon at ehemplo para sa mga bagong kabataang uusbong upang ipagpatuloy ang ating laban. Ang iyong kuwento at ala-ala ay mananatiling buhay sa mukha ng mga taong iyong ipinaglaban, iyong pinaglingkuran, buhay man ang inialay.

Tala ng Editor: Si Rendell Ryan ‘Perper’ Cagula ay sumapi sa Bagong Hukbong Bayan noong Disyembre 2013. Nasawi siya sa isang engkwentro sa Maasim, Saranggani noong Nobyembre 4, 2014.

“Nabalitaan mo na ang nangyari kay Sheena?” tanong ng isang kaibigan sa text. At nalungkot na siya agad. Alam niya ang ibig sabihin noon, lalo na’t nabanggit na sa text, walang alyas-alyas, ang pangalan ng kaibigang sumapi sa New People’s Army o NPA. Nagtanong pa rin siya, umaasa sa pinakamagandang senaryo sa ganoong pagkakataon, na nadakip lang ang kaibigan. Pero kinukuha na raw sa puntong iyun ng pamilya ang bangkay. Pagkabasa sa huling text, bumigat ang loob niya, uminit ang mga mata.

Naging kaibigan niya si Sheena Trinidad, mag-aaral ng Behavioral Science sa Unibersidad ng Pilipinas-Manila. Naging miyembro ito ng Student Christian Movement, naging opisyal ng konseho ng mag-aaral ng College of Arts and Sciences, hanggang naging tagapangulo nito at ng progresibong partido-alyansa sa paaralan. Ang totoo, ginusto ng mga kasama niya na maging tagapangulo si Sheena ng University Student Council, pero tinanggihan niya – nang mariin, dahil may iba na siya noong balakin.

Mukha lang karaniwang Pinay, hindi naiiba, si Sheena. Pero dahil siguro sa pamumuno niya sa mga pagkilos ng mga iskolar ng bayan sa iba’t ibang isyu, kilalang-kilala siya sa kampus. Kilala siya ng lahat, mula kaklase hanggang kapwa-aktibista, mula fraternity at sorority hanggang sa mga guro, mula kina manong guard hanggang kina manong photocs. Maayos at magiliw rin kasi siyang makitungo sa tao. Para siyang laging handang makipagkumustahan at makipagtawanan. Pakabig siya, bihirang patulak.

Sa mga kaibigan niya, kilala si Sheena sa bansag na “Diyosa.” Hindi pa siguro dahil sa awtoridad niya bilang lider-estudyante – na nagmumula sa masikhay na panghihikayat, hindi pag-uutos – kundi dahil sa kumpyansa niya sa sarili. Wala siyang pakialam sa iba, basta lagi niyang dala ang maliit na teddy bear niyang si Lulu. Nagsusuot siya ng makukulay na damit na siya lang ang nakakapagdala. Minsan, may mga hikaw siyang manipis na kadena na sa pagpaling-paling ng ulo niya ay hinuhuli niya ng mga labi.

Sa likod ng lahat ng ito, mahal ni Sheena ang mga maralita. Lumubog siya sa hanay ng mga ito, sa lungsod at kanayunan. Hindi niya inalis ang kakayahang maantig ng kahirapan at pagdurusa sa isang lipunang nakakamanhid ang dami at tindi ng mga ito. Kaya naman mahal ni Sheena ang pakikibaka. Kahit pumapasok pa siya sa eskwela, mulat siyang ang pangunahing layunin niya ay ang magpalaganap ng alternatibong edukasyon, ang mag-organisa, at – sa salita siguro ng SCM – ang mamalakaya ng tao.

Pinanday si Sheena ng pakikibaka sa rehimen ni Gloria Macapagal-Arroyo at kalahok siya sa mga paghamon sa Calibrated Preemptive Response sa Mendiola. Tumatag siya sa panahong halos araw-araw ay may nagte-text na may pinaslang na aktibista. Alam niya ang hangganan ng reporma sa lipunang pinaghaharian ng mga matigas sa pagsusulong ng makauring interes. Higit sa taun-taong dagdag sa badyet sa edukasyon, tinanaw niya ang lipunang ang layunin ay payabungin ang mapanlikhang kakayahan ng lahat.

Hanggang sa nagpasyang umalis si Sheena, patungo sa kung saan mas mabigat ang sakripisyo para sa pakikibaka. Ni hindi sila nagpangita sa iilang dalaw nito. Ang mayroon lang ay palitan ng text – mga patikim sa malamang kwentuhan na laging hahantong sa “Sige, kapag nagkita na lang tayo” dahil mapanganib. At gustung-gusto niya iyun, ang makausap ulit nang personal si Sheena – makita ang tumatawa nitong mga mata, marinig ang boses nitong parang paos at ang tawa nitong parang halakhak.

Hindi na ito mangyayari, at malungkot siya. Pero noong nasa UP Manila pa si Sheena at kahit pagkatapos, may mga polyetong lumalaganap sa kampus na may pirmang “Kabataang Makabayan Balangay Cherith Dayrit-Garcia,” nakapangalan sa isang aktibista mula sa St. Scholastica’s College, naging NPA, at namatay sa labanan. Alam niya, namatay man si Sheena, na marami ang nagmamahal sa masa, at sa pakikibaka, nang kasing-igting ng pagmamahal ni Sheena. Tiyak, marami ang papalit kay Diyosa.

Paalam sa iyo, Sheena. Mahal ka naming lahat. Patuloy naming mamahalin ang masa at pakikibakang minahal mo – nang lubos, walang pag-iimbot, ialay man ang buhay.

Unang na nailathala sa Kapirasong Kritika ni Teo Marasigan noong Marso 16, 2012.

Kung malalaman lang ni Andres Bonifacio, at sampu ng mga nagbuwis ng buhay mula sa Kataas-taasang Kagalang-galangang Katipunan ng mga Anak ng Bayan at sa Rebolusyong Pilipino, na maraming kabataan ang sumunod sa kanilang landas na tinahak lumampas man ang sandaang taon, mapapagtanto nilang hindi nasayang ang anumang dusa’t sakripisyong naranasan nila. Maaari rin namang batid na nila ito mula’t sapul kung kaya’t walang pag-iimbot nilang inalay maging ang kanilang buhay. Sapagka’t habang may pang-aapi, mayroon at mayroong maninindigan at lalaban. At sa pagpapatuloy ng mga kabataan sa kasalukuyan, masasabi na ring naibigay sa kanila ang pinakamataas na pagpupugay.

Nobyembre 30, 1863, ipinanganak si Andres Bonifacio. Sa pamumuno ni Bonifacio, nailunsad ang isang pambansang pakikidigma laban sa kolonyalistang Espanyol at naitayo ang unang rebolusyunaryong gobyerno sa bansa. Namatay siyang nakikipaglaban para sa tunay na kalayaan ng bayan mula sa dayuhang mananakop at sa tatlong siglong kadalitaan ng mga Pilipino. Matapos siyang patawan ng sentensyang kamatayan ng mga kalauna’y makikipagtulungan sa bagong mananakop, hindi na nahanap ang kanyang bangkay. Siya ay 34 taong gulang lamang. Hindi nailibing at napaglamayan ang pangunahing rebolusyunaryo sa panahon ng kolonyalismo sa Pilipinas. Hindi man siya napagluksaan o naparangalan noon, hanggang ngayon kinikilala natin siyang isang tunay na bayani.

Nobyembre 30, 1964, isinilang naman ang Kabataang Makabayan (KM), isang kumprehensibong organisasyon ng mga makabayan at progresibong kabataan, mula edad 15 hanggang 35. Misyon ng KM na ipagpatuloy ang hindi tapos na Rebolusyong Pilipino. Batid ng mga miyembro ng KM ang nagpapatuloy na pagkaalipin ng bayan sa bagong kolonyal na amo, ang Estados Unidos. Nanguna ang KM sa First Quarter Storm Movement noong 1970 na nagsimula sa pagprotesta ng sampu-sampung libong kabataan, manggagawa at magsasaka sa mga makadayuhan at hindi demokratikong mga polisiya ni Ferdinand Marcos, Sr. at ang pagwawaldas ng kanyang pamilya sa kaban ng bayan. Pinakawalan ni Marcos ang brutalidad ng estado sa mamamayan hanggang sa pagpataw ng Batas Militar. Idineklara ni Marcos na iligal ang KM at marami sa mga miyembro nito ay hinuli, kinulong, tinortyur, o pinatay. Nagpatuloy ang mga miyembro ng KM sa underground, sa Bagong Hukbong Bayan, sa bagong Partido Komunista ng Pilipinas at sa lahat ng larangan upang mapabagsak si Marcos at muling makipaglaban para sa tunay na kalayaan ng bayan. Hanggang humugos ang mamamayan sa makasaysayang EDSA People Power noong 1986. Mahalaga ang naging papel ng KM para maibuwal ang diktadurya ni Marcos.

Nobyembre 30, 1998, itinatag naman ang kumprehensibong organisasyon ng kabataan, ang Anakbayan. Nilalayon ng Anakbayan na pagbuklurin ang kabataang Pilipino para ipaglaban ang kanilang trabaho, lupa, edukasyon, karapatan at sahod. Musmos pa lang ang Anakbayan nang isa ito sa mga organisasyon ng kabataang nanguna sa pagpapatalsik sa tiwali, kurakot at pasistang Pangulong Joseph “Erap” Estrada. Hindi na nakapag-tatlong anibersaryo si Erap sa Malakanyang. Napilitan siyang lisanin ang palasyo nang humugos ang mamamayan sa EDSA, kasama ang laksa-laksang kabataan, at nailunsad muli ang isang pag-aalsang bayan sa EDSA noong 2001. At sa pamamagitan ng Anakbayan at iba pang mga progresibong organisasyon, patuloy na namumulat ang kabataan at mamamayan sa kasaysayang ito na kababasa niyo pa lamang—para hindi makalimot. Para patuloy na magpunyagi’t lumaban, dahil patuloy na naghihirap ang kalakhan ng sambayanan, dahil mangyayari’t mangyayari ang mga pinakamasahol na pang-aapi sapagkat hindi pa naman malaya ang bayan mula sa dayong agila at sa mga nagpapakasasa sa yaman at kapangyarihan sa bayan. At leksiyon na mula pa sa panahon ni Bonifacio at ng KM na ang tunay na kalayaan, pagbabago at hustisyang panlipunan ay makakamit lamang sa pambansang pagpapalaya at pagwasak sa mapang-aping sistema–kung kaya’t marami pa ring hanggang ngayon ay niyayakap ang armadong pakikibaka.

Dakila silang isinantabi ang mga sariling pangganyak para makiisa sa dalamhati ng iba. Silang lumampas sa sarili para tanawin ang kabutihan, ang tunay na kalayaan ng bayan. Bagay na hindi makakamit sa sarili, sa madali at sa mabilis. At gagap na ito’y sumusuong pa rin. Sapagka’t natanto nilang hindi masasayang anumang kanilang ialay, dahil habang may pang-aapi, mayroon at mayroong maninindigan at lalaban. At sa bawat sibol na henerasyon ay mayroon at mayroong tatangan ng sandatang nabitawan, magpapatuloy nitong dakilang misyon.

Kung kaya’t muli, pinagpupugayan ang mga mabubuting anak ng bayan na saligan ng pag-asa para pa rin makamit ang tunay na kalayaan at pag-unlad ng bansa at doo’y mabuhay na ng disente at may dignidad ang bawat Pilipino.

Maaari pang magbahagi ng mga kwento ng kabataang nag-alay ng kanilang buhay para sa bayan, ipadala lang sa editors@manilatoday.net.

In the summer of 2003, inside Room 401 of Vinzons Hall, I sat beside a soft-spoken, lanky young man clad in a collared shirt, slacks, and leather shoes. His name was Wendell Gumban. For a while I was concerned that I underdressed for the occasion (the two of us were to be introduced as new writers of the Philippine Collegian, or Kule). It turns out, this was his everyday attire.

Over the next years, we’d navigate the busy life of student-writers together. Presswork nights were always pressure-laden, but Wendell, whom we soon began to call Wanda, took it in stride. To stay awake, he would wear blankets like a Grecian gown, and sashay through the room like a pageant candidate. Occasionally, he would unbutton his shirt and knot the hems together, revealing his chest and midriff. He would dance on the tables in ‘performances’ that delighted us. Now that I think about it, they might have been more for himself than for us. He was coming to terms with a huge part of his persona.

We were at the cusp of adulthood, still developing our taste in fashion, literature, and music, which at the time depended on what we could find in ukay-ukays, thrift bookshops, and Limewire, respectively. But it is a testament to Wanda’s maturity that he soon learned to devote his attention to things far greater than himself.

He never worried about being able to wear branded clothing or hang out at the hip places, as many teenagers are wont to do. Instead, Wendell exemplified simplicity, and spent most of his time doing Kule work or attending his meetings over at the League of Filipino Students. He was fond of walking around the campus to get to his sources, a plastic shopping bag with his things in tow. By most accounts, he never owned a proper bag.

Writing for Kule would expose him to social realities, and further his growth as an activist. During the tribute, Lisa read part of his column which revealed his firm grasp of what it means to write for the people. He knew that his pen was a mighty weapon in the struggle for social justice.

After graduating, I would meet him time and again during big mobilizations, and there was no mistaking it because he was the only person who called me “Meglah!” I saw him last at a SONA rally around five years ago, this time sashaying along Commonwealth Avenue. I learned that he joined the public information department of Kilusang Mayo Uno, but I did not know until last week that he later went to Mindanao, as a fierce red fighter of the New People’s Army.

The ideology Wanda and I embraced puts so much emphasis on possibilities for change, for transformation in both the political and personal realms. But listening to those who met him after college, I was fascinated that there was a Wanda I knew in each story. Somehow, he has changed so much, but also didn’t. And every anecdote pointed to what I have always thought Wanda was: A good person. Isn’t this how we all want to be remembered?

Even during arguments – among writers and activists, these are commonplace – I cannot remember Wendell ever raising his voice or losing his temper, or complaining about the amount of tasks heaped upon him. His was a quiet resolve, one that allowed him to rise above (in Filipino, “igpawan”) disagreements with people, and focus on what truly matters: The Revolution. It was also this resolve that would let other people, especially his own family, understand why and how this revolution must be waged.

I had the great fortune of meeting his parents the other day. I broke down shortly after introducing myself to Nanay Edna, and the mother who just lost a son comforted me (what a disgrace I am to my profession). After regaining my composure, I asked if they had any special request for the set-up. More flowers, perhaps? She said everything was fine, and that more decor would be a waste since they are leaving by 11. “Ayaw pa naman ni Wendell nang may nasasayang.”

To be able to do away with excess and to resist the trappings of money and power are virtues of a Communist, and how Wendell embodied them! I nodded when, at some point in his opening prayer, Pastor Genesis talked about pagtatanggi ng sarili or self-denial for a bigger purpose as a lesson that can be learned from Wanda’s story. Here was a gay man who overcame the expectations of the petty-bourgeois world, as well as the limitations of his eyesight and slight frame. He survived more than five years living with the country’s poor peasants and Lumad, having the simplest meals, carrying himself through the rough terrains of Mt. Diwata. I am sure he often slept with no roof above his head, always cognizant of the possibility of meeting death. But he stayed because he fully understood what the struggle was about.

And so, last Thursday, the chapel was filled with activists old and new, who came to honor Wanda’s ultimate sacrifice, to mourn their loss of a son, a brother, a friend, a comrade, a hero who served the revolution until his last breath. And when Internationale was played, everyone, including Wanda’s family, raised a clenched fist.

Even in death, he lives.

Highest salute, Wanda!

Read more stories about youth martyrs here.

Communist Party of the Philippines (CPP), Kabataang Makabayan (KM) founding chairman and National Democratic Front of the Philippines (NDFP) chief political consultant Jose Maria Sison gave an analysis on the goings-on in the Rodrigo Roa Duterte presidency. Prof. Sison surely knows that the Filipino people would continue to quest for national liberation and social emancipation and to push President Duterte to carry out his campaign promises and bring genuine and meaningful social change, thus emulating the eternal example of Cuba’s Fidel Castro and Venezuela’s Hugo Chavez.

Entering his sixth month in office, the tough-talking president is pressed to deliver his promise in his inauguration address that real change would be his government’s battle-cry. He also promised to ensure a clean and transparent government, to forge a government that cares for the poor and the defenseless, and to address bureaucratic corruption, rampant criminality, and prohibited drug proliferation as symptoms of this nation’s social disease (in line with his strongman image). The populist-oriented Duterte presidency has represented a new ray of hope that the Filipino nation’s basic socio-economic and moral issues could be addressed, that those status quo injustices such as corruption, business-as-usual and abuse of power could be put to an end, and that there would be real change, national healing, and lasting peace.

Prof. Sison pointed out that it was not fair to compare the past six years of former President Noynoy Aquino and the less than six months of Duterte. He said that the six years of Aquino have well proven that he is corrupt, brutal, incompetent and subservient to United States (US) and other foreign interests.

“It is also not fair to make predictions and make conclusions on such basis about the entire term of Duterte. Let us talk about some of the major promises and initial actions of Duterte,” he said.

“Duterte promised to fight corruption and go after the corrupt and put them in prison. But Noynoy Aquino, Butch Abad and other big fish in grand corruption related to illegal discretionary funds and pork barrel are still scot-free,” Prof. Sison offered on the president’s promise of a clean government.

“Duterte has made a few appointments of progressives to his cabinet and has expressed a strong desire to make peace with the revolutionary forces by addressing the roots of the armed conflict. We hope that he can fix the obstacles that his subordinates in the peace negotiations seem to be putting up,” he commented on the presence of progressive personalities in the cabinet.

Asked about the present ‘war’ against illegal drug operations, he said that President Duterte himself had hyped his campaign against the drug problem and many people have welcomed this. But an increasing number of people are wondering why the biggest drug lords and their supply system continue to operate while only a few municipal level drug lords and thousands of street level addict-pushers are being killed.

“Indeed, Duterte should pay more attention to solving the big social and economic problems, let the police go after the drug lords and other criminals in accordance with the law and due process and refrain from making threats about suspending the writ of habeas corpus or declaring martial law,” he reacted on the president’s recent threats of suspending the writ of habeas corpus privilege and of declaring martial law would he fail to get his way in carrying out his promise of curbing illegal drug operations, criminality, and lawlessness in a short time-table.

He explained further that these threats offend the people who had a bad experience with the Marcos dictatorship.

“He promised to industrialize the Philippines. But his key officials responsible for economic and finance policies belong to the neoliberal standpoint and are proud to continue the economic and finance policies of Aquino,” he commented on the president’s 10-point socio-economic agenda.

According to him, “Duterte still needs to respond positively to the demands of the patriotic and progressive forces for basic reforms. He should pay attention to the proposals being made by the patriotic and progressive organizations for reforms and by the NDFP now being made in connection with the negotiations for a Comprehensive Agreement on Social and Economic Reforms.”

He said that it remained to be seen whether Duterte will agree to the proposals of the NDFP regarding national industrialization and land reform, expansion and improvement of social services and increased opportunities for low-income people, and small and medium enterprises.

Prof. Sison reiterated that President Duterte could easily show through the peace negotiations with the NDFP his political will and sincerity in responding to the people’s clamor for real social change.

But even right now, as he surmised, there are problems and roadblocks in the GRP-NDFP peace negotiations.

According to him, “The Duterte promise of granting amnesty to and releasing all the current political prisoners has practically become a mirage. The subordinates of Duterte, if not Duterte himself, are making the partial releases as a way of subordinating the NDFP to the legal and political system of the GRP and pressuring the NDFP to fall for an indefinite bilateral or joint ceasefire agreement by which the GRP can subsequently ignore the demands of the NDFP and the people for basic social, economic and political reforms.”

He elaborated that it was still the same old scheme of the GRP to effect capitulation and pacification through a prolonged or indefinite ceasefire agreement.

“The next six months will show more clearly what direction is the Duterte presidency is taking. But even now, I can say that it is best for Duterte to maintain and develop a viable alliance and cooperation with the revolutionary forces if he truly wants to serve the national and democratic rights and interests of the Filipino people,” he surmised on the future prospects of the temporary alliance between the president and the Left.

“He should know that his adversaries are already charging him within human rights violations and will certainly take advantage of the aggravation of the economic crisis,” he said regarding the present criticisms against the president.

Prof. Sison stressed out that the people should continue to praise the good acts of Duterte and criticize his bad acts.

“Whenever he talks against the violent and plundering record of US imperialism, the patriotic and progressive forces applaud him but also urge him to abrogate the unequal treaties, agreements and arrangements that have allowed the US to dominate the Philippines,” Prof. Sison reacted on President Duterte’s previous anti-US tirades.

He pointed out that the trend was for the crisis of the world capitalist system and the crisis of the domestic ruling system of big compradors and landlords to worsen. Together with that point, he said that the armed revolution as well as the progressive legal struggle will have more fertile ground to grow and gain strength; but the same crisis conditions can induce serious peace negotiations if the Duterte presidency will remain interested in these.

According to him, “There are Leftist, Centrist and Rightist elements in the Duterte cabinet, thus there are self-contradictions within the Duterte presidency. We hope that it becomes more inclined to reform rather than to reaction.”

In this regard, as he implied, the Left is the most reliable ally of Duterte against the imperialists and the oligarchy of big compradors and landlords.

“Before it is too late, Duterte should strengthen his alliance and cooperation with the forces of the Left and the toiling masses of workers and peasants. Otherwise he becomes isolated by the sustained propaganda of the yellows and their imperialist backers. His own following can be drastically eroded within the next six months if he does not have allies for effecting social, economic and political reforms and improving the living conditions of the people,” he warned on the dangerous prospects and consequences of apparent destabilization attempts against the president.

Prof. Sison said that the legal mass movement that takes the national democratic line and such revolutionary forces of the CPP, NPA and the NDFP would last longer than the Duterte presidency which has a maximum life span of six years. With that comparison, he warned that the imperialists and ultra-reactionaries might even cut short the life of this presidency if in the future this becomes extremely unpopular and isolated.

“Tulad ng isang paru-paro, ang aking buhay ay maaaring maging napakaigsi… subali’t ito’y napakaganda..” -Lorena Barros

Hindi makasasapat ang iisang kataga upang ilarawan si Kasamang Jansel Zeta Arnaldo. Ka Lian, Ka Nadel, Ka Guiller at Ka Lily sa mga kasamang Hukbo at masa. Mahusay na medik, edukador, organisador at tagapamandila ng proletaryong kultura. Huwarang kabataan, dakilang rebolusyonaryo. Siya ay larawan ng masigla at masayang pagrerebolusyon.

Isinilang noong Oktubre 1, 1985 sa isang probinsiya sa Kabikolan, si Ka Lily ay panganay sa 4 na magkakapatid na kababaihan, sa isang pamilya ng panggitnang peti-burges. Mula sa Kabikolan, lumipat ang kanilang pamilya at nanirahan sa Tansa, Cavite.

Si Jansel ay estudyante ng Adamson University at kumuha ng kursong Electronics and Communication Engineering (ECE). Nasa unang taon siya sa kolehiyo nang maorganisa noong unang bahagi ng 2002. Seryoso at pursigido siya sa paggampan sa mga gawain ng pagmumulat, pag-oorganisa at pagpapakilos sa mga kabataan sa kanilang unibersidad sa kabila ng kaniyang pagiging baguhan.

Bilang pagtugon sa panawagang, ”Kabataan, tumungo sa kanayunan! Tanganan ang armadong pakikibaka!” pumasok siya sa isang sonang gerilya noong Marso 2003. Pagkaraan ng isang buwan, agad siyang nagpahayag na maging pultaym na mandirigma ng BHB. Matatag niyang pinangibabawan ang kontradiksyon sa pamilya at ang matinding pagtutol ng kanyang ama sa kanyang piniling landas.

Matatag ang kanyang pagpapahalaga at pagtitiwala sa kolektibo. Masigasig at aktibo siya sa mga inilulunsad na pag-aaral. Isa siya sa pinakamatiyaga sa pagpapaliwanag sa mga kasama sa mga prinsipyo at patakaran ng Partido, sa pangingibabaw sa mga kahirapan sa pagkilos, at sa iba pang kaalamang nais matutunan ng mga kasama. Modelo rin siya maging sa paninindigan para sa proletaryong pakikipagrelasyon. Bagama’t madalas silang magkalayo, lagi niyang sinasabi sa kanyang mga sulat sa kanyang karelasyon na, ”Sa bawat paghihiwalay natin ay may bagong kaalaman tayong natututunan. Kaya’t hindi tayo dapat maging malungkot, dahil pansamantala lamang ito. Ayoko ng malungkot na paghihiwalay.”

Matalas, mapamaraan at mapanlikha sa pagbibigay ng mga pag-aaral si Jansel upang matiyak na nauunawaan ito ng mga estudyante. ”Doktora” ang kinagigiliwang itawag kay Jansel noong nasa loob pa siya ng larangan, dahil sa kanyang kahusayan sa gawaing medikal.  Puspusan niyang inaral at mabilis na nagagap ang gawain at wastong aktitud ng isang medik ng Hukbo at masa.

Mataas na pagpapahalaga ang ibinibigay ni Jansel sa gawaing medikal. Lagi niyang ipinapanguna ang kapakanan at kaligtasan ng pasyente, gaano man kahigpit ang kalagayan. Mayroon siyang karanasan na magdamag na binantayan ng kanilang tim ang isang pasyente sa lokalidad, kahit may kilos ng kaaway sa katabing baryo nito. Bukod sa pagigig mahusay na medikal, mahusay din sa gawaing pangkultura si Jansel. Marami na siyang naisulat na tula at nagawang likhang-sining na naglalarawan ng tunay na kalagayan at paglaban ng masa. Sa pag-awit, pagda-drama at pagsayaw, laging siyang kalahok sa mga ito. Buong sigla at buong kasiyahan niyang ginagampanan ang kanyang mga gawain. Magiliw siyang nakikisalamuha sa mga masa at kasama. Kilala siya bilang mabait at madaling lapitan. Nakakahawa ang kanyang pagtawa at pagiging masayahin. Lagi siyang nakangiti at malapit sa mga bata. Mahilig din siya sa pagluluto. Tuwang-tuwa ang kanyang mga kasama kapag siya ang nagluluto dahil makakakain na naman sila ng masarap na ulam o meryenda.

Isang tampok na katangian ni Ka Lily ang hindi pag-atras sa anumang gawain. Totoo ngang bata pa siya, pero hindi siya nag-aatubiling tumanggap at gumampan ng mabibigat na responsibilidad, maipatupad lamang ang programa ng Partido. Katulad nang tanggapin niya ang tungkulin bilang pangunahin sa istap ng RMS (Regional Medical Staff), dahil sa di-inaasahang pangyayari sa pangunahin ng istap.

Noong Hulyo 30, 2007, sa isang depensibang labanan sa Isabela, nagbuwis ng buhay si Jansel. Kasama niya ang dalawa pang kabataang mandirigma. Kinubkob ang kanilang pinaghihimpilan ng pinagsanib na tropa ng 45th Infantry Battallion at 52nd Reconnaissance Company, sa pamumuno ni Lt. Victoria.

Sa kanyang pinakahuling text message sa mga kasama, tila sinabi niya ang kaniyang huling habilin. ”Napahiwalay ako. Malapit lamang sa akin ang mga kaaway. Bahala na kayo sa akin, anuman ang mangyari.” Hanggang sa paslangin siya ng mga pasista at berdugo, ipinagpatuloy pa rin niya ang paglaban, hanggang sa kahuli-hulihan. Tunay na berdugo ang mga ito, sapagkat matapos makuha nang buhay, ginahasa pa si Jansel bago tuluyang binawian ng buhay.

Dalawampu’t dalawang taong gulang si Ka Lily nang siya ay magmartir. Kung tutuusin, nasa kasibulan ng edad upang matuto ng napakaraming kaalaman at maging bahagi ng napakaraming karanasan. Kinatawan ng kasama ang dapat at wastong tunguhin ng kabataan na naghahangad ng tunay na pagbabago ng lipunang kanyang kinapapalooban. Sa pagkawala ng isang huwarang kabataan at mahusay na kasama, patuloy pang dadagsa ang di-mabilang na kabataan sa kanayunan upang ipagtagumpay ang di-natapos na laban ni Jansel.

Sinulat ng naging myembro ng Anakbayan Adamson University, batch 2002-2003.

Basahin ang iba pang kwento tungkol sa mga kabataang martir dito.